Wat is vernietiging?

VernietigingIn artikel 3:49 BW staat dat een rechtshandeling kan worden vernietigd door een rechterlijke uitspraak of door een buitengerechtelijke verklaring. Iemand kan zelf een verklaring sturen dat hij de rechtshandeling wil vernietigen, maar iemand kan ook naar de rechter om de rechtshandeling te laten vernietigen. Vernietiging is niet hetzelfde als nietigheid.

Wanneer is er sprake van vernietiging?

Wanneer kan je een rechtshandeling vernietigen? Een rechtshandeling die vernietigbaar is, is vòòr de vernietiging gewoon rechtsgeldig. Dit betekent dat de rechtshandeling op de juiste manier is verricht en de – beoogde – rechtsgevolgen in het leven heeft geroepen. Alleen iemand die bevoegd is tot vernietiging kan een rechtshandeling vernietigen. Deze bevoegdheid is een wilsrecht. Dat betekent dat de rechter niet uit zichzelf een rechtshandeling kan vernietigen. Maar alleen als degene die daartoe bevoegd is erom vraagt.

Vernietigingsgronden

Er bestaat een grond voor vernietiging als iemand moet worden beschermd. Dit kan één persoon zijn. Maar kunnen ook meerdere personen zijn. De belangrijkste vernietigingsgronden worden gegeven in de wet.

  1. Handelingsonbekwaamheid: op grond van artikel 3:32 lid 1 BW is iedereen handelingsbekwaam, tenzij de wet heeft bepaald dat iemand dat niet is. Als iemand handelingsonbekwaam is, kan diegene geen rechtshandelingen voor zichzelf verrichten. Ten minste, geen onaantastbare rechtshandelingen. Een rechtshandeling verricht door een handelingsonbekwame is dus vernietigbaar. Een minderjarige of iemand die onder curatele is gesteld is handelingsonbekwaam.
  2. Geestelijke stoornis: als iemand die een geestelijke stoornis heeft een rechtshandeling verricht, dan is deze vernietigbaar. Op grond van artikel 3:34 BW ontbreekt de wil om de rechtshandeling te verrichten bij iemand met een geestelijke stoornis.
  3. Strijd met de wet: een rechtshandeling die in strijd met de wet, openbare orde of goede zeden is verricht is in beginsel nietig. Op grond van artikel 3:40 lid 2 BW bestaat ook de mogelijkheid om zo’n rechtshandeling te vernietigen. De rechtshandeling is namelijk vernietigbaar als alleen één van de partijen dient te worden beschermd en niet bijvoorbeeld het algemeen belang. Bij bescherming van het algemeen belang is er sprake van nietigheid.
  4. Wilsgebreken: als een rechtshandeling is verricht onder invloed van bedreiging, bedrog of er is sprake van een misbruik van omstandigheden, dan is een rechtshandeling ook vernietigbaar. Op grond van artikel 3:44 BW is er dan sprake van een wilsgebrek. Iemand heeft niet zelf de wil gehad om deze rechtshandeling te verrichten, maar werd bijvoorbeeld bedreigd. Zijn wil is ‘gebrekkig gevormd’. Ook dwaling, genoemd in artikel 6:228 BW, valt onder deze wilsgebreken. Bij dwaling is ook geen sprake van een echte ‘wil’ tot het verrichten van de rechtshandeling.
  5. Pauliana: op grond van artikel 3:45 BW is een rechtshandeling vernietigbaar als iemand wist dat door deze rechtshandeling andere schuldeisers zouden worden benadeeld. Deze regeling is bedoeld voor de situatie dat er geen sprake is van een faillissement. Voor verdere uitleg van de faillissementspauliana kan je hier terecht.
  6. Onredelijk bezwarende bedingen in algemene voorwaarden: als er in de algemene voorwaarden van een overeenkomst een onredelijk bezwarend beding is opgenomen, dan is deze vernietigbaar. Dit volgt uit artikel 6:233 BW. Hier wordt met name gelet op de belangen van de wederpartij, maar ook op de wijze waarop de algemene voorwaarden tot stand zijn gekomen.

Bevoegdheid tot vernietiging

Een rechtshandeling kan vernietigd worden als iemand beschermd dient te worden. Degene in wiens belang de vernietigingsgrond bestaat, kan een beroep doen op vernietiging. Die is dus bevoegd tot vernietiging. Op grond van bovenstaande artikelen zal per geval moeten worden bepaald in wiens belang de vernietigingsgrond bestaat. Dus wie op grond van dat wetsartikel wordt beschermd. Bij bedrog in de zin van artikel 3:44 BW gaat het om de persoon die bedrogen werd en onder invloed van bedrog de rechtshandeling heeft verricht. Dit is alleen bij handelingsonbekwaamheid en bij de faillissementspauliana anders. In dat geval komt de bevoegdheid om de rechtshandeling te vernietigen toe aan iemand anders. Bij de faillissementspauliana kan de curator de rechtshandeling vernietigen. Bij handelingsonbekwaamheid kan de wettelijke vertegenwoordiger van de handelingsonbekwame dit doen.

Rechtsgevolgen van vernietiging

Als een rechtshandeling wordt vernietigd, dan bestaat deze niet meer. Vernietiging heeft terugwerkende kracht op grond van artikel 3:53 BW. Dat betekent dat men doet alsof de rechtshandeling nooit heeft plaatsgevonden. De verbintenissen die eventueel zijn ontstaan door het verrichten van de rechtshandeling komen te vervallen en bestaan niet meer. Stel dat er op grond van een koopovereenkomst eigendomsoverdracht heeft plaatsgevonden. X heeft zijn fiets verkocht aan Y en Y is nu eigenaar van de fiets. Op het moment dat de koopovereenkomst wordt vernietigd, doen we alsof de eigendomsoverdracht nooit heeft plaatsgevonden. Omdat de vernietiging terugwerkende kracht heeft, wordt X van rechtswege weer eigenaar van de fiets.